5 گام مهم برای آمادگی در برابر سیلاب - وبلاگ کاتالوگ

5 گام مهم برای آمادگی در برابر سیلاب

به گزارش وبلاگ کاتالوگ، روزنامه همشهری - پیروز حناچی*: متن زیر برگرفته از گزارشی به همین نام است (Flooding and Historic Building) که در سال های 2010 و 2015 میلادی در بریتانیا توسط مؤسسه میراث انگلستان به چاپ رسیده است. حوادث اخیر در ایران عزیز زنگ خطری بود برای ما که لزوم تهیه اسنادی از این دست را گوشزد می کرد. در ادامه گزیده ای از برگردان فارسی سند مذکور ارائه شده است.

تغییرات اقلیمی و تأثیرات اقدامات رو به رشد توسعه شهری باعث افزایش خطرات احتاقتصادی سیلاب خواهد شد. پیش بینی ها حکایت از آن دارد که در 60 سال آینده، جمعیت در معرض خطر سیلاب از 1.5 میلیون نفر به 3.5 میلیون نفر افزایش یابد. بسیاری از این خانه ها با خطرات ناشی از سیلاب آب های سطحی، زیرزمینی یا فاضلاب روبروند که پیش بینی آن به مراتب سخت تر از طغیان رودخانه ها یا سیلاب های ساحلی است. قدمت بسیاری از این ساختمان ها بیش از 100 سال است و به همین خاطر واجد اهمیت تاریخی هستند. علاوه بر آسیب های وارده به اموال و زیرساخت ها، سیلاب هزینه گزافی به لحاظ انسانی در پی دارد. مالکان در اثر وقوع سیلاب شاهد خدشه دار شدن مالکیت و آسیب به مایملک خود هستند و افزون بر آن، مجبورند برای چندین ماه تنش ها و اختلالات ناشی از تخلیه چندماهه املاک خویش را نیز متحمل شوند. اگرچه اغلب ساختار های تاریخی ذاتا مقاوم هستند و در قیاس با سازه های جدید، مقاومت نسبی بهتری در برابر سیلاب دارند، اما کماکان در برابر سیلاب آسیب پذیر به حساب می آیند.

اغلب این ساختمان ها در معرض خطر آسیب های ناشی از سیل نیستند، بلکه عمدتا با خطر آسیب های ناشی از مداخلات درمانی نامناسب از سوی پیمانکاران ناآشنا به کالبد تاریخی روبروند. حفاظت از ابنیه به معنای باقی نگه داشتن کالبد اصیل و پاکسازی یا تعمیر به سیاقی کاملا حساس است. ساختمان های قدیمی تر به لحاظ توان جذب و آزادسازی رطوبت، کاملا متفاوت از ساختمان های مدرن که رطوبت را بیرون از خود نگه می دارند ساخته شده اند و به همین خاطر، مستلزم اتخاذ شیوه ای متفاوت برای درمان های پس از وقوع سیل هستند.

انواع سیلاب

سیلاب رودخانه ای

معمولاً بارش های شدید باران که سطح رودخانه ها را بالا می آورند، موجب سیلاب رودخانه ای می شوند. ساخت وساز در سیلاب دشت ها باعث کاهش ظرفیت ذخیره سیل می گردد و به شکلی مؤثر موجبات تشکیل سیلاب در پایین دست رودخانه را فراهم می آورد، زیرا این مسئله در بخش های قبلی به درستی حل نشده بود. هنگامی که احتمال سیلاب رودخانه ها پیش بینی می گردد، سازمان بحران موظف است به ساکنان و کسبه هایی که احتمال آسیب دیدن از سیل را دارند، هشدار های لازم را بدهد.

سیلاب ساحلی

سیلاب ساحلی در اثر جزر و مد شدید و امواج پدید می آید. جزر و مد های شدید معمولاً در بهار و پاییز رخ می دهند. مصادف شدن افزایش تدریجی امواج کم فشار با جزر و مد شدید می تواند باعث شکل گیری امواج خروشان جزر و مدی گردد. این احتمال می رود که شکاف هایی دائمی در سد های ساحلی ایجاد گردد و به این ترتیب، محوطه هایی که پشت این جزایر سدی، زبانه های ساحلی (نوعی سد ساحلی ماسه ای در اطراف کرانه ها) یا توده های ماسه ای قرار دارند، در معرض جزر و مد و متعاقباً فرسایش دریایی قرار گیرند.

سیلاب آب های زیرزمینی

معمولاً این نوع از سیلاب در نتیجه باران های ناگهانی سیل آسا مخصوصاً در نواحی شهری پدید می آید و می تواند کاملاً غیرقابل پیش بینی باشد. سیستم های زهکشی قادر به مقابله با آب اضافی و سرریز نیستند. در نتیجه آسیب های بیشتری وارد خواهد آمد. هرکجا که گنداب ناپاک و آلوده به سیل تحمیل گردد، جریان سیلاب توسط فاضلاب شهری آلوده می گردد. اگر آب آلوده و سیستم زهکشی آب های سطحی (فاضلاب) با یکدیگر ترکیب شوند، مسئولیت آن بر عهده شرکت های آب خواهد بود. لجن و گل و لای آلوده ای که پس از فرو نشستن جریان سیلاب باقی می مانند، می توانند خطراتی جدی برای سلامتی در پی داشته باشند.

تعیین کردن خطرات سیل

ارزیابی از خطرات باید مسائل زیر را مدنظر قرار دهد:

توپوگرافی محلی - آیا خانه در مجاورت رودخانه، مسیل یا نهر قرار گرفته است؟ آیا در یک سیلاب دشت واقع است یا با خطر سیل های دریایی روبرو است؟ ساختمان چقدر نسبت به تراز در معرض خطرات سیل ارتفاع دارد؟ آیا موانع دفاعی در برابر سیل وجود دارد یا در آینده ایجاد خواهد شد؟ تاریخچه سیلاب در محدوده پیش ازاین چه زمانی و چندبار سیل در این محدوده به وقوع پیوسته است؟ علت آن چه بوده است؟ سطح آب ناشی از سیل تا چه اندازه بالا می آید؟

در زمان های قدیم درک صحیحی درخصوص جانمایی ساختمان ها به گونه ای که خطرات سیلاب برای ساختمان به حداقل برسد، وجود داشت. بسیاری از ابنیه قدیمی مجاور رودخانه ها و مسیل ها که احتمال وقوع و روبروه با سیل در آنجا وجود داشت با مصالحی ساخته می شدند که توان مقابله با سیل های ادواری را داشتند. فشار های ناشی از ساخت وساز های جدید باعث شده است تا از اراضی مورد استفاده برای ذخیره آب های سیل در گذشته، برای احداث ابنیه استفاده گردد. این شکل از ساخت وساز باعث می گردد بعضاً بعضی از املاک قدیمی به خاطر کاهش ظرفیت ذخیره و توزیع آب سیل ها، در معرض خطر قرار گیرند.

پاسداری از ابنیه در برابر سیلاب؛ به رغم هزینه های قابل توجهی که در زمینه مدیریت سیل انجام شده است، کماکان حجم وسیعی از املاک در معرض خطرات سیلاب قرار دارند. پیش بینی ها حکایت از آن دارد که محدوده قرارگیری بیش از نیمی از املاکی که با خطرات شدید سیلاب روبرو هستند به گونه ای است که اجرای موانع عظیم سیل توسط دولت قابل توجیه نیست یا اینکه امکان دریافت یاری های اقتصادی در آینده را ندارند. ازاین رو استفاده از روش های صیانتی در مقیاس املاک، نقش مهمی در کاهش آسیب های احتاقتصادی آینده و هزینه های تحمیلی سیل ایفا می نماید. پیش بینی می گردد با این اقدامات می توان خسارات ناشی از سیل را بین 50 تا 80 درصد کاهش داد. اقدامات مربوط به حفاظت در برابر سیل به 2 شکل صورت می گیرد:

مانع از ورود سیل یا اقدامات عایق کاری - این اقدامات به دنبال کاهش حجم آب ورودی به منازل و املاک هستند.
مقاوم سازی در برابر سیل - این اقدامات به دنبال کاهش آسیب های ناشی از ورود سیل به منازل و املاک هستند.

راه های زیادی برای حفاظت از املاک و اموال در برابر ورود سیل ها یا کاهش اثرات آن ها وجود دارد. بااین حال کار های حفاظتی باید با درنظر دریافت حساسیت های مربوط به ساختمان های تاریخی صورت گیرند تا آسیبی به جذابیت های ویژه و انسجام ساختمان یا بقایای باستان شناسانه مرتبط با املاک وارد نیاید. اهداف باید به طور خاص روی حفاظت و احترام به ساختار و مصالح موجود متمرکز شوند. اقدامات مناسب سازی برای مقابله با سیلاب مخصوصاً از نوع مقاوم سازی باید درخور و مناسب برای هر یک از املاک درنظر گرفته شوند؛ به بیانی نمی توان همه را با یک چوب راند. روش های پاسداری در برابر سیل زمانی مقرون به صرفه تر می شوند که با اقدامات تعمیراتی مقاوم سازی در برابر سیل همراه شوند.

ارزیابی ایمنی در برابر سیل؛

ارزیابی ایمنی در برابر سیل همراه با سنجش خطرات سیل تعیین می نماید که کدام خطرات و شکل صحیح پاسداری ارزش تفکر دارد.

روش های پیشگیری از ورود سیل و مقاوم سازی در برابر آن؛

روش های مقاوم سازی در برابر سیل باید با توجه به نوع خطر سیل (قاعده، مدت، سرعت، علت و منبع) درنظر گرفته گردد؛ دستورالعمل کلی حاکی از آن است که نباید اجازه بازگشت آب سیلاب با ارتفاع بیش از یک متر داده گردد، چراکه آسیب های ساختاری در پی دارد. در ساختمان های آجری و اسکلت چوبی، آب با عمق کمتر نیز می تواند باعث شکسته شدن دیوار های بلند و باریک گردد. آب ناشی از سیل از طرق زیر می تواند وارد ساختمان گردد.

از متداول ترین روش های مقابله با سیل در مقیاس خود ملک و ساختمان می توان به محافظ های منافذ و مداخل مانند محافظ در و درپوش آجر های سوراخ دار مخصوص تهویه اشاره نمود که برای سیلاب های کوتاه مدت مناسب هستند؛ همچنین برای سیلاب های طولانی تر، می توان به استفاده از سیستم دیوارک های محافظ (skirt systems) که کل بنا را به شکل مؤثری عایق می نماید، اشاره داشت.

تعمیر و نگهداری و مستندنگاری؛

تعمیر و نگهداری مناسب بخش مهمی از مقاوم سازی ابنیه قدیمی در برابر سیل محسوب می گردد. سیلاب های موضعی می توانند بر اثر انسداد زهکش های کوچک، چشمه ها و نهر ها ایجاد شوند. اقدامات اساسی تعمیر و نگهداری نظیر اصلاح بندکشی ها و پر کردن فضا های خالی پیرامون لوله هایی که وارد دیوار خارجی می شوند، همگی مفید هستند. آنالیز گردد که زهکش ها آسیب ندیده باشند و به خوبی کار نمایند. مطمئن شوید که سطح آب های زیرزمینی به حد کافی پایین باشد؛ بدان معنا که حداقل 15 سانتی متر پایین تر از کف تمام شده داخلی یا زیرلایه ضد رطوبت در دیوار های محاط یا کف.

موانع موقت در برابر سیل؛

موانع موقت را می توان پیرامون ساختمان یا متصل به خود آن نصب کرد. موانع متصل به هم با استفاده از وزن سیلاب که در پشت مانع متوقف می گردد، از رسیدن آب به ساختمان ممانعت به عمل می آورد. موانع متصل به در ها و بازشو های خارجی باعث افزایش آستانه مقاومت ساختمان در برابر رطوبت صعودی می گردد. کیسه های ماسه به عنوان ابزار محافظت در برابر سیلاب های کوچک، خیلی کم، اما بسیار مؤثر عمل می نمایند.

موانع دائمی؛

می توان با بهره گیری از موانع دائمی نظیر دیوار حائل، دیوارها، دروازه ها و زهکش های مازاد جوی ها در محیط اطراف ساختمان ها مانع از ورود هرگونه آب به داخل آن شد. برای حفاظت دائمی می توان اقداماتی درخصوص دیوار پیرامونی یا حصار یا منظر اطراف ساختمان انجام داد که ازجمله آن ها باید به ایجاد دیوار حائل یا کانال های بیشتر زهکش اشاره داشت. برای ضدآب کردن در ها و پنجره ها، هرگونه فضای خالی و حفره در اطراف آن ها را باید مسدود کرد. هرگونه الحاق و تغییر در ساختمان باید با در نظر داشتن مقاومت در برابر سیل صورت گیرد.

روش های مقاوم سازی در برابر سیل؛

درخصوص املاکی که مداوم در معرض خطر سیلاب هستند، بهتر است تا آسیب های بالقوه و هزینه هایی که در پی دارند را محدود کرد و زمانی که ساختمان بدون سکنه می ماند را به حداقل رساند. با انجام اصلاحاتی درخصوص تأسیسات، اثاثیه و ادوات داخلی می توان آسیب ها را به حداقل رساند و ساختمان را در کمترین زمان ممکن برای اقامت مجدد مهیا ساخت. مسائل زیر باید مدنظر قرار گیرند: